از خدا خواهيم توفيق ادب بي ادب محروم گشت از لطف رب
بي ادب تنها نه خود را داشت بد بلكه آتش در همه آفاق زد
اِنَّهُ لَقُرآنٌ كَريمٌ * في كِتابٍ مَكنُونٍ *لا يَمَسُّهُ اِلّا المُطَهَّرُون *
مقدمه :
قرآن كلامي است پاك كه در «صحيفه هايي پاك1» توسط «روحي پاك و مقدس2» از جانب «خداوند قدّوس» ، بر قلب پيامبر(ص) نازل شده است. بدون شك براي درك معاني والاي اين كتاب بايد آداب و دستوراتي را رعايت نمود. از آن جمله، اين كه هنگام مسّ آيات اين كتاب نوراني بايد باطهارت و پاك بود چرا كه بفرموده قرآن «جز پاكان آن را مس نمي نمايند3» از اين رو در اين درس با پاره اي از احكامِ مسِّ قرآن آشنا مي شويم.
احكام :
1) رساندن جايي از بدن به خطّ قرآن براي كسي كه وضو ندارد، حرام است. ولي اگر قرآن را به زبانِ فارسي يا زبان ديگري ترجمه كنند، مسّ آن اشكال ندارد.4
توضيح: البته در صوتي كه در ترجمه آيات اسم خداوند متعال يا اسم هاي متبرك ديگري كه براي مس نمودن آنها احتياج به طهارت است نباشد. (رجوع شود به درسِ دوّم)
2) در حرمتِ مسِّ آياتِ قرآني براي كسي كه وضو ندارد، فرقي بين اعضاي ظاهري مانند انگشتان دست و اعضايي مانند زبان و دندان نيست، امّا در موردِ "مو"، بين مراجع اختلافِ نظر وجود دارد.5
4) جلوگيري بچه و يا ديوانه از مس قرآن واجب نيست ولي اگر مسّ نمودن آيات توسّط بچه و ديوانه باعث بي‌احترامي به قرآن مي‌شود، بايد از آن جلوگيري نمود.6
توضيح: با توجه به اين كه كودكان نابالغ مكلّف به رعايت احكام نيستند ، هنگام تماس آنها با آيات قرآن به ويژه هنگام آموزش قرآن وضوگرفتن بر آنها واجب نيست7 ولي در عين حال شايسته است آنها را به گرفتن وضو و رعايت ادب قرآن سفارش نمود.
5) چنانچه براي آب كشيدن قرآني كه نجس شده و يا در محلي كه باقي ماندن قرآن در آن اهانت به قرآن است نياز به مس قرآن آيات باشد بايد وضو گرفت، امّا چنانچه معطّل شدن برايِ وضو بي‌احترامي به قرآن باشد بايد بدون وضو آب كشيد.8
6) اگر كلمه‌هايِ قرآني به گونه‌اي نوشته شود كه در زير صفحه كاغذي يا فلزي ايجاد برجستگي مستقيم يا معكوس نمايد چنانچه برجستگي‌ها خوانا باشند، مسّ آنها بدون طهارت حرام است.9
رساندن جايي از بدن به خطّ قرآن براي كسي كه وضو ندارد، حرام است. ولي اگر قرآن را به زبانِ فارسي يا زبان ديگري ترجمه كنند، مسّ آن اشكال ندارد.
7) يكي از پنج چيزي كه بر جُنب حرام است، رساندن جايي از بدن به خط قرآن يا به اسم خداوند است و همچنين اسامي معصومين(عليهم السَّلام) هم بنابر احتياط واجب (به نظر برخي از مراجع ديگربنابر احتياط مستحب) حكم اسم خداوند را دارند.10 (كه در درس بعد به آن خواهيم پرداخت)
8) در صورتي كه بين خطوط قرآن لايه نازكي از شيشه، نايل و يا امثال آن فاصله شود تماس با آن جايز است.11
10) كسي كه اسماء جلاله يا آياتي از قرآن را بر روي بدن خالكوبي نموده، با اين شرط كه خالكوبي زير پوست باشد، مسّ آن بدونِ وضو مانعي ندارد.12
11) براي افرادي كه وضو ندارند تماس با جلد و حاشيه و فاصله بين خطوطِ قرآن، همچنين همراه داشتن آن مكروه است.13
12) گرفتن وضو براي تلاوت و همچنين، كتابت و نگارش آيات قرآن و نيز مس حواشي و فاصله بين خطوط و همراه داشتن قرآن مستحب است.14
اشاره :
با توجه به اين كه در برخي از متون فقهي كه از عالمان بزرگ شيعه در دهه ها و قرون گذشته به يادگار مانده مواردي از احكام ذكر شده كه در رساله هاي توضيح المسائل فعلي به چشم نمي خورد به برخي از آنها اشاره مي شود15
1. در حرمتِ مسِّ آيات قرآني براي كسي كه وضو ندارد فرقي بين مسِّ آيه و كلمه، بلكه يك حرف از آن نمي‌باشد، اگرچه خوانده هم نشود مانند(الف) در (قالوا).16
2. در حرمت تماس با آيات براي فردي كه وضو ندارد فرقي ميان انواع خط ، حتي خطوطي كه ديگر مورد استفاده نيست مانند خط كوفي نيست.
3. درباره مس كلماتي كه مشترك بين قرآن و غير آن هست مثلاً كلمه بني اسرائيل و ... چنانچه قصد نويسنده از نوشتن اين كلمات نگارش قرآن باشد، بدون وضو نمي توان به اين كلمات دست زد ولي اگر آن را به نيت كلمات قرآني ننويسد مي توان بدون وضو آن را مس نمود.
4. خوردن غذايي كه در آن آيات قرآن و يا اسماء متبركه نوشته شده براي فرد بي وضو جايز نيست.
استفتائات ويژه :
آيت الله العظمي مكارم شيرازي (دام ظله العالي)
آرى بايد وضو داشته باشند، يا از دستكش هاى پلاستيكى نازك استفاده كنند.
منبع: پايگاه اينترنتي آيت الله العظمي مكارم شيرازي (مد ظله)
گروه دين و انديشه تبيان
[1] . اشاره دارد به آيات 13 و 14 سوره عبس
[2] . اشاره دارد به آيه 102 سوره نحل
[3] . سوره مباركه واقعه آيه 79
[4] . بني‌هاشمي خميني سيدمحمدحسن ،توضيح المسائل مراجع،ج1ص178،مسأله 317 مطابق با فتواي مراجع عظام تقليد آيات امام خميني(ره)، فاضل لنكراني، مكارم شيرازي، تبريزي، بهجت، صافي، سيستاني، شبيري زنجاني
[5] . مطابق نظر آيات عظام صافي گلپايگاني: احتياط مستحب در نرساندن مو به خطّ قرآن است... و حضرت امام بنابر احتياط واجب در نرساندن مو به خط قرآن است.نظر آيت اللَّه بهجت: بنابر اظهر مانعي ندارد حتي اگر كوتاه باشد... در اين باره فتواي ساير مراجع در دسترس نيست.بني هاشمي همان، حاشيه مسأله 317 و عروة الوثقي ج1ص138مسأله3(حاشيه حضرت امام)
[6] . بني‌هاشمي همان مسأله318ص180 مطابق با فتواي حصرت امام(ره)، فاضل لنكراني، تبريزي، مكارم شيرازي، بهجت، صافي، سيستاني، شبيري زنجاني.
[7] . يزدي سيد محمد كاظم،عروة الوثقي جلد1 ص 140 مطابق با فتواي مرحوم حضرت امام و آيت الله العظمي گلپايگاني.
[8] . همان،،مسأله 316 مطابق با فتواي مراجع عظام تقليد آيات امام خميني(ره)، فاضل لنكراني، مكارم شيرازي، تبريزي، بهجت، صافي، سيستاني، شبيري زنجاني
حضرت آيت الله شبيري زنجاني:در صورت عدم فرصت كافي براي وضو بايد تيمم كرد ولي اگر انجام تيمّم نيز معطلي دارد كه موجب بي احترامي به قرآن است، بدون وضو آنرا بردارد.
[9] . يزدي محمد كاظم، عروة الوثقي جلد1 ص140 مطابق با فتواي آيات عظام امام خميني، گلپايگاني، اراكي و خويي
[10] . بني هاشم خميني، سيد محمد حسن، توضيح المسائل مراجع، ج1 ، ص 212
*خواهران گرامي در اين باره به احكام ويژ? بانوان مراجعه و توجه نمايند.
[11] يزدي محمد كاظم، عروة الوثقي جلد1 ص140 مطابق با فتواي آيات عظام امام خميني، گلپايگاني، اراكي و خويي
[12] . نيشابوري غلامرضا ، استفتائات قرآني ،ص124(مطابق با نظرآياتِ عظام مكارم، فاضل، تبريزي)
[13] . يزدي محمد كاظم، عروة الوثقي جلد1 ص141 مسأله 19مطابق با فتواي آيات عظام امام خميني، گلپايگاني، اراكي و خويي
[14] . يزدي محمد كاظم ص142 مطلب نهم
[15] . نقل از عروة الوثقي ج1 ص 138 تا 141
[16] . يزدي سيد محمد كاظم ، عروة الوثقي ، ج1 ص